[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dziele sztuki, niezależnie od kryteriów ope-racyjnych, które kierowały jego powstaniem. Ale
poetyka (i praktyka) dzieł w ruchu traktuje ową możliwość jako swoje szczególne powołanie.
Wiążąc się świadomie z tenden-cjami współczesnej nauki poetyka ta jawnie wciela w swój
jnrogram to, w czym estetyka widzi ogólny warunek każdej ^interpretacji. Traktuje zatem
otwarcie jako fundamentalną szansę współczesnego odbiorcy i współczesnego artysty.
20Luigi Pareyson: Estelica Teoria dellaforniatizńtd, wyd. cyt.,s. 194n., zwłaszcza rozdz. VIII
( Lettura, interpretazione e critica ).
54___________________________Poetyka dzielÄ… otwartego
chociaż fizycznie ukończone, są jednak otwarte , gdyż mają zdolność ciągłego rodzenia
wewnętrznych relacji: odbiorca ma je odkryć i wybrać spośród sumy wrażeń zawartych w
akcie percepcji; 3. w istocie każde dzieło sztuki, nawet jeśli pow-stało przy jawnym lub ukrytym
zastosowaniu reguł poetyki konieczności, jest z istoty swej otwarte na potencjalnie nie-
skończoną serię możliwych interpretacji, z których każda pozwala dziełu odżyć na nowo,
wedle jakiejÅ› perspektywy, jakiegoÅ› gustu czy indywidualnego wykonania.
Oto zatem ten sam problem przedstawiony w trzech róż-
nych aspektach. Estetykę jednak, także współczesną, intere-
suje głównie trzeci aspekt: zajmuje się ona tym rodzajem
otwarcia, który wiąże się z nieskończonością dzieła skoń-
czonego. Oto na przykład twierdzenia, które znajdujemy
w jednej z najlepszych, naszym zdaniem, prac poświęconych
fenomenologii interpretacji: Dzieło sztuki... jest formą, to
znaczy ruchem zamkniętym, niejako nieskończonością spro-
35
wadzoną do skończoności. Jego całość jest rezultatem pewnej
konkluzji, a zatem trzeba ją traktować nie jako zamknięcie
pewnej rzeczywistości statycznej i nieruchomej, ale jako
otwarcie pewnej nieskończoności, która przyoblekła się
w określoną formę. Dzieło osiąga przez to nieskończoną mno-
gość aspektów, które są czymś więcej niż tylko jego częścia-
mi» czy fragmentami, gdyż każdy z nich mieÅ›ci w sobie
dzieło w całości i ukazuje je z określonej perspektywy. Różno-
rodność wykonań ma swoje zródło zarówno w złożoności
natury interpretatora, jak i samego dzieła... Niezliczone punk-
ty widzenia odbiorców i niezliczone aspekty dzieła krzyżują
się ze sobą, spotykają się i wzajemnie się tłumaczą, tak że
interpretator, zajmując pewien określony punkt widzenia,
może ukazać całe dzieło tylko pod tym warunkiem, iż uchwyci
pewien jego ściśle określony aspekt, i odwrotnie, ów szcze-
gólny aspekt dzieła, który ukazuje je całe w nowym świetle,
musi skłonić interpretatora do zajęcia odpowiedniego punktu
*."
slf.
ANALIZA JZYKA POETYCKIEGO
_ Poetyki współczesne oferują nam całą gamę form apelują-cych do mobilności perspektyw,
do wielości różnorodnych interpretacji od struktur, które są w ruchu, po te, w któ-rych my
się poruszamy. Widzieliśmy wszakże, iż żadne dzieło sztuki nie jest w gruncie rzeczy
zamknięte , każde bowiem pod zewnętrzną skończonością zawiera w sobie nieskończoność
możliwych lektur .
Kontynuując nasze rozważania nad tym typem otwarcia , jaki proponują poetyki współczesne,
i nad jego nowością w stosunku do historycznego rozwoju idei estetycznych, musimy teraz
ukazać dokładniej, na czym polega różnica między programowym otwarciem dzisiejszych
kierunków artystycznych a otwarciem, które określiliśmy jako typową cechę każdego dzieła
sztuki.
Innymi słowy, postaramy się zbadać, w jakim znaczeniu każde dzieło sztuki jest otwarte, na
jakich cechach struktu-ralnych zasadza się to otwarcie oraz jakim różnicom struktural-nym
odpowiadają różne stopnie otwarcia .
CROCE I DEWEY
Każde dzieło sztuki, od malarstwa jaskiniowego aż po
Narzeczonych Manzoniego, możemy traktować jako przed-
miot otwarty na nieskończoną liczbę interpretacji.^ I to nie
dlatego, że dzieło sztuki stanowi zwykły pretekst dla różno-
56
Poetyka dzielÄ… otwartego
Estetyka z kolei dostrzega w tych doświadczeniach potwier-dzenie swoich intuicji, skrajny
36
przejaw pewnej sytuacji este-tycznej, która może występować w różnym stopniu natężenia.
Jednakże ten nowy typ relacji między artystą i odbiorcą otwiera w istocie nowy etap kultury,
toteż jest zjawiskiem szerokim, przekraczającym kompetencje samej estetyki. Poetyka dzieła
w ruchu, a także w jakiejś mierze poetyka dzieła otwartego , ustala nowy rodzaj stosunków
między artystą i publicznością, nowy mechanizm percepcji estetycz-nej, nowy stosunek
między kontemplacją i korzysta-niem z dzieła sztuki. Dzięki niej dzieło sztuki zdobywa nową
pozycję w społeczeństwie. Otwiera się tu zatem nowy roz-dział nie tylko estetyki, ale także
pedagogiki, socjologii oraz historii sztuki.
Wyjaśniliśmy więc zródła historyczne oraz grę powiązań i analogii między tą poetyką i różnymi
aspektami współczesnej wizji świata. Podkreślmy jednak, że ta nowa sztuka stale się rozwija i
że dalecy jesteśmy od pełnego jej wyjaśnienia i opisu.
Sytuacja ta rodzi wiele różnorakich problemów. Słowem, jest
to sytuacja otwarta i w ruchu. KS
Croce i Dewey
59
i radości. 1 Te i inne zdania Crocego oddają w sposób nie-wątpliwie trafny pewien rodzaj
niejasnego wrażenia, jakiego doznajemy przy lekturze poezji. Jednakże stwierdzając to
zjawisko Croce w gruncie rzeczy nie wyjaśnia go, to znaczy nie dostarcza kategorii, na
podstawie których można by to zjawisko wyjaśnić; i kiedy mówi, że nadać... treści uczucio-wej
formę artystyczną to znaczy nadać jej zarazem piętno totalności, tchnienie kosmiczne 2,
stwierdza raz jeszcze po-trzebę ścisłego założenia (dzięki czemu dokonuje się równa-nie:
forma artystyczna = totalność), nie dostarczając jednak narzędzi filozoficznych, które by
[ Pobierz całość w formacie PDF ]