[ Pobierz całość w formacie PDF ]
167
nad wydarzeniami faktami autentycznie nowymi, przejawa�
mi tego, co działa wobec systemu społecznego restrukturalizująco.
Innym przykładem takiej perspektywy poznawczej są badania
Manfreda Stanleya nad procesami delegitymizacji (Bauman 1976:
92 - 99).
Problem istnienia i ewentualnej realizacji stanów możli�
wych" może więc być empirycznie konkretyzowany. Rozważmy
jednak w tym miejscu inne nieco zagadnienia. Socjologowie ra�
dykalni i krytyczni wskazują nawet jeśli w mało konkretny
sposób swe podstawowe wartości i cele. Była o tym mowa
w poprzednim rozdziale. Mówiąc o możliwościach jednostkowych
i społecznych nie zawsze jednak te cele eksponują. Wspomina�
łem o koncepcji Szymańskiego, którego zdaniem należy badać
to, co faktycznie i ogólnie potencjalne w człowieku i społeczeń�
stwie. Wątek badania przez socjologów strukturalnych uwarun�
kowań zjawisk społecznych podejmuje Dennis Wrong. Postuluje
on konieczność refleksji nad przyszłymi, możliwymi typami spo�
łeczeństwa. Jak pisze: [...] Marks mógł mieć ważne powody,
aby niewiele mówić o porządku społecznym, który jego zdaniem
zastąpi kapitalizm, ale trudno powiedzieć, dlaczego te same po�
wody mają nadal, wiek pózniej, oddziaływać na współczesnych
socjologów" (Wrong 1976: 9).
Zdaniem Wronga teoretyczna i historyczno-porównawcza re�
fleksja w dziedzinie socjologii musi próbować pokazać cały za�
kres różnorodności struktur społecznych. Socjologowie nie mają
obowiązku przyjmować za pewnik, że przeszłość z konieczności
wyczerpuje ludzkie możliwości czy społeczną moc tworzenia. So�
cjolog powinien więc być zainteresowany bezpośrednim badaniem
granic tego, co możliwe. Wyniki jego badań mogą bowiem po�
szerzyć powszechną świadomość istnienia takich granic, mogą
pokazać, że prawdopodobnie te granice faktycznie istnieją, że
pewne utopie z konieczności nie mogą być nigdzie zrealizowane.
Według Wronga badanie granic tego, co możliwe, rodzi w
sposób nieunikniony ponadhistoryczne zagadnienia i problemy,
tym samym wykraczając poza socjologię jako naukę historyczną.
Sądzi on jednak, że poszukiwanie uniwersalnych praw społecz-
168
nych czy historycznych nie powinno być podnoszone do rangi
głównego przedmiotu nauk społecznych.
Jakkolwiek nieco usuwany w cień przez inne problemy, wątek
historyczny jest jednak w orientacji krytycznej i radykalnej eks�
ponowany mimo wszystko silnie. Najmocniej chyba kładł nań na�
cisk G. Wright Mills, który socjologię uznawał za dyscyplinę
historyczną. Spośród wielu przykładów tego samego typu posta�
wy wspomnę tu tylko Donalda Hansena, który właśnie w hi�
storii dotychczasowych społeczeństw i w życiu społeczeństw od�
miennych niż to, w którym sami żyjemy, nie zaś w formalnej
analizie natury ludzkiej czy natury społeczeństwa, szukać zale�
cał możliwości i problemów, przed którymi sami możemy stanąć
(Hansen 1976: 2 - 3).
Do zadań o charakterze filozoficznym zaliczyć też trzeba eks�
ponowane tu niejednokrotnie rozwijanie postawy krytycznej.
Krytycyzm wynika bezpośrednio z analizy rzeczywistości w kate�
goriach możliwości. Zdaniem klasyków podejścia krytycznego
podstawową funkcją filozofii jest krytykowanie tego, co zastane,
co dominujące w społeczeństwie krytykowanie z punktu wi�
dzenia dotąd nie zrealizowanych możliwości (Horkheimer 1972c:
261 - 264). Kontynuatorzy tego podejścia także sądzą, iż krytyka
zjawisk dominacji to podstawowe zadanie teorii czy socjologii
krytycznej. Ma to być ich zdaniem refleksyjna krytyka nieko�
niecznych ograniczeń ludzkiej wolności. Nie jest ona zresztą,
jak zauważają, niczym nowym w dziejach myśli zachodniej. Już
na przykład Platon, prezentując metodę sokratyczną, eskpono-
wał ideę rozumu nastawionego przede wszystkim na krytykę
konwencjonalnych mistyfikacji ludzkiego świata. W nowożytnej
nauce najważniejsze są w tej dziedzinie osiągnięcia Marksa. Kry�
tyczna analiza zjawisk dominacji jest konieczna, gdyż możliwości
pełnego rozwoju człowieka pojawią się dopiero wtedy, gdy zda
on sobie sprawę z wszelkich pseudokonieczności" (Schroyer
1973: 15, 31).
Socjolog powinien więc stale utrzymywać krytyczny stosunek
do istniejącego społeczeństwa, powinien odmawiać uznania usta�
bilizowanych struktur, instytucji i kultury, szczególnie zaś wtedy,
169
gdy prezentowane są one jako wyczerpujące wszelkie historyczne
możliwości (Wrong 1976: 2-3). Socjolog powinien poddawać bez�
kompromisowej krytyce społeczne, ekonomiczne, polityczne pro�
cesy zachodzące w społeczeństwie, w którym żyje, jego mity,
ideały - to. co jest przez większość uznawane za mądrość (Han�
sen 1976: 2). Krytyczna teoria, która może wskazać sposób do�
tarcia do korzeni rzeczy i odsłonięcia ich, musi raczej kwestio�
nować społeczeństwo samo w sobie, niż akceptować je jako coś
raz na zawsze danego. Musi też poddawać je stałym badaniom
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
